SLOTANALYSE: Een leerschool voor de schrijver

De elfde editie van het Hollandse Nieuwe festival was een uitgelezen plek om te zien wat de volgende generatie toneelschrijvers te bieden heeft. In hoeverre kwam wat het publiek zag overeen met wat de schrijvers in gedachten hadden?

Door Michiel Bulthuis

“De opzet is niet om te maken wat de schrijver wil,” volgens artistiek leider van Hollandse Nieuwe Paulette Smit. “Die mag lijdzaam toekijken,” grapt ze erachteraan. “Het is bedoeld als leerproces. Je moet dwingend genoeg schrijven. In principe heeft de schrijver geen contact met de regisseur en de acteurs. De enige restrictie is dat de tekst alleen mag worden aangepast met toestemming van de schrijver. Dat is met Kim Buntsma’s stuk gebeurd. We hebben haar daarover gebeld en ze maakte totaal geen bezwaar. ‘Ga maar lekker aan de slag,’ zei ze.”

Acht beginnende schrijvers lieten hun script bewerken tot een toneelstuk dat tijdens het Hollandse Nieuwe festival werd getoond. De acteurs, regisseurs, dramaturgen en decorontwerpers kregen twee weken de tijd om het stuk vorm te geven. Van 4 tot 7 november waren deze voorstellingen op het Westergasfabriekterrein te zien.

Levenswijsheden
Hollandse Nieuwe is dus vooral een leerschool voor de beginnende schrijvers. Daniël Osei Bonsu, schrijver van ‘De Luchtballon’, weet al wat hij de volgende keer anders doet: “Ik was bij een van de eerste repetities en ze waren nog bezig met dingen opbouwen. Ik denk dat het stuk anders was geworden als ik daar niet bij was geweest. Een aantal dingen waren een beetje onduidelijk. Dat komt denk ik, doordat ik geen synopsis erbij had gedaan.”

“Mijn stuk was wat ingewikkelder dan de rest. Er zaten veel filosofische teksten en beroemde citaten in.” Zijn hoofdpersoon, Brian, haalt al zijn levenswijsheden uit filosofische boeken. Als hij op een dag een eveneens belezen jongedame tegenkomt, neemt zijn leven een onverwachte wending.

Pakweg een halve maand na de repetitie zag Bonsu de uitwerking van zijn script. “Ik vond het mooi. Het was iets anders dan ik bedoeld had. De benadering van de jongedame in mijn stuk was bijvoorbeeld anders. Naar mijn idee was zij meer dame, heel zwoel, best wel smooth. Type Sex and the City, hoogopgeleid. Ze praat niet veel, maar áls ze praat let iedereen op! In het stuk hield ze korte pauzes en was ze best luidruchtig. Ze hebben hun eigen interpretatie aan het stuk gegeven.”

Multi-interpretabel
“De voorstelling was heel anders dan ik me had voorgesteld,” vindt ook Omar Dahmani. Zijn ‘Zaka de Klootzak’ sleepte de Hollandse Nieuwe Toneelschrijfprijs én de Hollandse Nieuwe Publieksprijs in de wacht. “De hoofdlijnen van wat ik wilde vertellen zaten er wel in. Wat kleinere dingetjes, de achterliggende gedachte, zullen maar door een paar mensen in de zaal zijn opgepikt. Het is multi-interpretabel, zeg maar.”

‘Zaka de Klootzak’ vertelt het verhaal van drie vrienden die elke dag op hetzelfde bankje over dezelfde dingen praten. “Ik ben een aantal keren bij de repetities geweest en ze hadden wel wat vragen,” herinnert hij zich. “Onder andere over de straattaal. Een aantal dingen hadden ze echt niet begrepen. Vanaf het begin heb ik duidelijk gemaakt dat ik dingen in overleg wil doen en dat ik het ook wil horen als zij ideeën hebben. De acteurs hebben veel eigen input gehad.”

Dahmani is erg tevreden met wat er op het festival te zien was: “Het is beter geworden dan ik had gedacht. Ze hebben echt het verhaal eigen gemaakt. Het stukje dat Roy verliefd is op een actrice bijvoorbeeld. Dat is gewoon iets kleins dat ik erin had gestopt. Zij lieten daar stiltes vallen en speelden met het publiek. Daardoor werd het echt een ding.”

Anders
Het liep anders met ‘Vrouwvolk’ van Donatella Civile. In haar stuk vieren zeven vrouwen de veertigste verjaardag van een man, voor wie ze allemaal iets hebben betekend. Bij aankomst op zijn landgoed blijkt hij echter overleden te zijn. “Qua toon was het anders dan hoe het in mijn hoofd zit,” legt ze uit. “Er zit niet veel energie in de stem van iemand, waarvan een geliefd persoon overleden is. De toon moet laag zijn. De voorstelling op het festival was heel erg up van toon.”

“Ik waardeer de moeite die ze ervoor gedaan hebben. Voor iedereen is het jammer als een samenwerking niet zo goed verloopt. Dit kan, dit gebeurt. Het is zonde. Ik heb heel veel gehad aan de gesprekken achteraf. De actrices hebben flink ermee lopen worstelen. De tekst moet zo dwingend zijn dat het niet van toon kan wijzigen.”